Цэнтр новых ідэй зладзіў адмысловую анлайн-дыскусію з экспертамі на тэму актуальнасці і перспектыў стварэння новых палітычных партый у Беларусі сёння. Прапануем вашай увазе канспект з гэтага мерапрыемства.
Які сэнс зараз ствараць партыі і ці рэальна гэта?
Cярод беларусаў цяпер пануюць два дыскурсы наконт пытання аб палітычных партыях. Адныя кажуць, што ў нас адбываецца рэвалюцыя, якую спрабуюць задушыць, усталяваць нейкую Паўночную Карэю, таму і ствараць партыі цяпер неактуальна. Другія кажуць, што менавіта зараз трэба пачынаць доўгатэрміновае будаўніцтва новых структур. Калі яны не прыдадуцца ў гэты момант, то спатрэбяцца потым.
Можна апісаць усё статыстычнымі тэрмінамі і прапанаваць дзве гіпотэзы. Першая – нулявая гіпотэза.
Адносна Беларусі гэта значыць, што ўсё застанецца так, як і было, – новых партый не будзе, нават “Белую Русь” афіцыйна не аформяць. Прыўладныя старыя партыі застануцца, але ў цэлым нічога не зменіцца. Пры такім раскладзе ні прарасійскі “Саюз”, ні меркаваная партыя Васкрасенскага, ні “Разам” Бабарыкі ды нейкай іншай партыі не зарэгіструюць. “Не чапай, бо лясне!” – так думаюць цяпер людзі ва ўладзе.
Тым больш досвед Расіі і Казахстана ў плане партыйнага будаўніцтва тут таксама нікога не ўражвае. Той жа рэйтынг “Адзінай Расіі” падае хутчэй за асабісты рэйтынг Пуціна. А лаялісцкія палітычныя структуры ў Беларусі ў часы леташняга крызісу сябе не паказалі. Рэжым абапіраўся на сілавікоў, а не на партыі. Ды і партыі – гэта заўжды патэнцыйныя цэнтры крышталізацыі пратэстаў, і ў нейкі момант могуць актывізавацца. Таму ўлады не хочуць рызыкаваць. Для іх партыі – заўжды праваднікі замежнага ўплыву, у тым ліку і расійскага.
Альтэрнатыўная гіпотэза
Мінулагодні крызіс стаўся крызісам легітымнасці, і ва ўладзе гэта збольшага разумеюць.
Нават Аляксандр Шпакоўскі перад Усебеларускім сходам заявіў, што больш за 50% ВУП ствараецца ў прыватным сектары, а прадстаўнікоў ад бізнесу на сходзе было толькі 5%.
Феномен пераўтварэння “Белай Русі” ў партыю – гэта ледзь не адзіная фронда, якая не разглядаецца як крамола, і яе ўжо выказвалі раней. З боку ўлады ёсць думкі, што трэба неяк выпускаць пар і задаволіць патрэбы ўмераных колаў грамадства.
Стварыць партыю ад безвыходнасці або навошта гэта самім беларусам
Можна лічыць, што гэта ад безвыходнасці, бо і цяпер ужо ствараюцца розныя структуры кшталту галіновых прафсаюзаў, ствараюцца мясцовыя супольнасці, протапарламент “Сход” ды іншыя.
Тады стварэнне новых партый – гэта спосаб захавання людзей у палітыцы і палітычнай актыўнасці.
Тая ж Святлана Ціханоўская вымушаная быць вельмі асцярожнай у пытаннях абароны прыватнай уласнасці, беларускай мовы, раўнапраўя або прыярытэту культур. Яна несвабодная ў пытаннях знешняй палітыкі і шмат якіх іншых. Ёй проста недапушчальна пакуль што мець акрэсленыя пазіцыі ў гэтых пытаннях, бо яна – усеагульны лідар. Але ў людзей погляды розныя і людзі гатовыя іх адстойваць ужо больш актыўна.
Таму партыі больш вольныя ў такіх пытаннях і адразу заяўляюць: мы вось за гэта і супраць вось таго. Разам з іншымі пытаннямі гэта дапамагае людзям абараняць свае інтарэсы.
Партыйнае будаўніцтва — гэта добра і яно дапаможа ў тым выпадку, калі партыі зарэгіструюць. Каб атрымаць прастор для дзейнасці, ім неабходная перамога, – у гэтым інтарэсы тых жа новых партый Бабарыкі і Латушкі супадаюць.
Нават калі гэта – глупства, то робім мы яго ўсе разам
Займацца фармаваннем і ўзмацненнем партый неабходна. Можна спрачацца, ці скончылася рэвалюцыя, але першая фаза, этап “штурму і дрангу” дакладна мінуў.
Калі браць рэвалюцыі ў іншых краінах, то партыя “Майдана” не ўзнікла нідзе. Адзінства ў стылі “возьмемся за рукі, сябры!” захоўваецца толькі ў самы актыўны і гарачы перыяд супрацьстаяння. Цяпер такой сітуацыі ўжо няма і ідзе заканамерная дыферэнцыяцыя.
Цяпер – не жнівень 2020-га года, таму не так істотна, зарэгіструюць партыі Васкрасенскага, Бабарыкі ды іншых. Сама спроба іх ствараць – натуральны працэс. Трэба спрабаваць, трэба дзейнічаць, тыркацца ва ўладу. Можа, і не атрымаецца, можа, партыі – гэта наогул спадчына ХІХ ст. і цяпер усё можна вырашаць з дапамогай перспектыўных дваравых чатаў ды інтэрнэт-паблікаў – на гэта ў дадзены момант не адкажа ніхто дакладна. Але варта спрабаваць, тым больш, што ў шматлікіх краінах партыі існуюць і дзейнічаюць.
Самыя папулярныя палітыкі ў нашай краіне заявілі аб стварэнні партый і гэта ўжо агульны трэнд. Нават калі гэта глупства, то робім мы яго ўсе разам.
Старыя партыі могуць заняць сваё месца ў гэтым ландшафце, але тут важнейшая непазбежнасць спробаў будаўніцтва партый. У жніўні мінулага года таксама не было вядома, атрымаецца ці не. Людзі, якія выходзілі, не матываваліся дакладным адказам на пытанне. Людзі заўжды ідуць на пэўную рызыку.
Можна прыгадаць мінулы год і зразумець, што да тых вынікаў яшчэ трэба было дайсці. Мабілізацыя праводзілася людзьмі з рознымі поглядамі. Выбарцы Ціханоўскага/Ціханоўскай або Бабарыкі абсалютна розныя, але яны аб’ядналіся, калі кандыдатам адмовілі ў рэгістрацыі.
Пры любой палітычнай канкурэнцыі масавая прарасійская партыя таксама непазбежная. Немагчыма ў дэмакратычнай краіне забараніць яе існаванне. Яны ёсць ва ўсіх краінах Усходняй Еўропы.
Мода на стварэнне партый ад улады і “партыя ўлады”
Моду на партыйнае будаўніцтва абазначылі самі ўлады. Былі намёкі, што менавіта роля партый будзе ў тым, дзеля чаго ўлады гатовыя мяняць Канстытуцыю.
Партыйнае будаўніцтва – надзея часткі грамадскіх сілаў, што ўлады іх дапусцяць у шэрагі статуснай апазіцыі. Вось ёсць жа ў Расіі Жырыноўскі, Зюганаў і ўсё добра. Але, канешне ж, партыі – гэта і магчымасць працаваць на перспектыву.
Ніводная дэмакратыя ў свеце не існуе без развітых інстытутаў. Таму, калі рэжым рухне, усё будзе залежаць ад таго, наколькі грамадства і апазіцыйныя палітыкі ды актывісты падрыхтаваныя да пераменаў.
У любым разе трэба глядзець на “партыю ўлады”. У іншых аўтарытарных краінах такія партыі ствараюць не для таго, каб задаволіць людзей, а каб аб’яднаць эліты вакол сябе. І варта глядзець, як яны будуць інстытуцыяналізавацца. Менавіта праз іх можа адбыцца трансфармацыя рэжыму. Так цяпер адбываецца ў Казахстане і можа адбыцца ў Расіі.
З іншага боку, ёсць пагроза таго, што новыя лідары, якія ўзнікаюць на хвалі такіх моцных пратэстаў у розных краінах і потым прыходзяць да ўлады, зусім не зацікаўленыя ў будаўніцтве моцных партый і за гэтым таксама варта сачыць.
Усе жылі надзеяй, што вось зараз улада зменіцца, таму можна пачакаць
Шмат хто зараз абураецца: “Дзе мая перамога?” Людзі ўдзельнічалі ў пратэстах, не плацілі падаткі, як ім раілі, і чакалі зменаў, але яны так і не наступілі. На асабістым узроўні зразумелае гэтае вялікае расчараванне.
Але палітыка – гэта заўжды пра масавасць і цяпер пануе запыт на надзею, на тое, што мы не здаемся і не кідаем людзей зноўку на рыфы, шукаем іншыя інструменты ўздзеяння на ўладу.
Пытанне “ці можна стварыць моцную палітычную партыю?” неактуальнае. Важна частцы пратэсту, які дэмабілізаваны, даць інструменты, каб яны маглі застацца ў руху. Для гэтага важна даць надзею, даць канкрэтныя спосабы, як дзейнічаць. Для гэтага мае быць і нейкі вынік іх актыўнасці: накіравалі запыт дэпутату, склалі петыцыю або выйшлі і іх не затрымалі. Гэтым мае займацца партыя.
У мінулым годзе людзі на пэўны час наогул забыліся на ўсе праблемы – садзікі, школы, інфраструктуру і т.п. Усе жылі надзеяй, што вось зараз улада зменіцца, таму можна пачакаць.
Але цяпер менавіта партыі маюць падымаць пытанні пра рабочыя месцы ў рэгіёнах, паборы ў школах, недахоп дзіцячых садкоў і іншыя. Партыі могуць і будуць ствараць павестку.
Галоўнае з гэтай гісторыяй – рэальна пачаць ствараць партыі, бо заяваў хапала і раней.
Бальшавікі таксама не былі аформленай палітычнай партыяй, але ў выніку перамаглі…
Варта памятаць, што партыя – гэта структура, якая генеруе тры віды працэсаў:
1) Пераўтварэнне грамадскай незадаволенасці праз абмеркаванне ў законапраекты;
2) Пераўтварэнне людзей, прыхільнікаў пэўнай ідэі ў прадстаўнікоў улады (заканадаўчай, судовай або выканаўчай);
3) Пераўтварэнне прыхільнікаў у выбарцаў.
Цяпер у Беларусі стварэнне новых партый матывуюць наступнымі прычынамі:
А) Выбары: без партыі нельга высунуць кандыдатаў;
Б) Супрацьдзейнічаць расійскім партыям і расійскаму ўплыву;
В) Не згубіць і не расчараваць сваіх прыхільнікаў;
Г) Забеспячэнне палітычнай канкурэнцыі ў “светлай Беларусі будучыні”;
Д) Падрыхтоўка праграмы зменаў;
Е) Афармленне ўзаемаадносін з уладай праз легалізацыю.
Але ж ці патрэбныя для гэтага новыя партыі менавіта цяпер? Магчыма, але ж тыя самыя бальшавікі да Кастрычніцкага перавароту таксама не былі аформленай партыяй і, хутчэй, нагадвалі агітацыйную сетку рознага тыпу актывістаў.
У дадзены момант ёсць некалькі шляхоў, якімі рухаюцца постсавецкія краіны. Адныя ствараюць партыі пад канкрэтнага лідара з кліентэлай. Другі варыянт – шматузроўневыя сістэмы з аб’яднаннем розных think tank’аў, грамадскіх аб’яднанняў і т.п.
Як будзе ў Беларусі – пакажа час, але калі ўсе пачынаюць дзяліцца на групы, то, сапраўды, патэнцыял да аб’яднання зніжаецца.
Працэс ужо ідзе і “партыя” Вольгі Карач
Фактычна размова цяпер ідзе аб стварэнні сістэмы палітычнай мабілізацыі з ідэалогіяй або лідарам, і не мае значэння, як гэта завецца. Нават у той жа Вольгі Карач, да дзейнасці якой шмат хто з беларусаў ставіцца па-рознаму, ёсць сёння такое аб’яднанне ў выглядзе кампаніі “Наш дом”. Таму неістотна, як гэта называць. Істотна, ці створаць іншыя свае моцныя структуры.
БНФ быў створаны напрыканцы 1988-га года і афіцыйную рэгістрацыю атрымаў пазней. Але ён існаваў і дзейнічаў. Таму мы не ведаем, магчыма, партыя Бабарыкі або Латушкі наросціць свае цягліцы так, як той жа БНФ у свой час.
Тэкст паўстаў па выніках мерапрыемства, зладжанага пры супрацы з Фондам імя Фрыдрыха Эберта. Меркаванні, якія прагучалі падчас дыскусіі, ніякім чынам не звязаныя з меркаваннем Фонду.
Фота: Павел Крычко